مدیریت طرحهای عمرانی
مدیریت طرحهای عمرانی
مقدمه
یکی از شاخصهای اصلی توسعه یافتگی در دنیای امروز ، برخورداری کشورها از زیرساختهای مطمئن اقتصادی متکی به صنایع مادر و تاسیسات زیر بنائی می باشد. دارا بودن منابع لازم برای اجرای پروژه های بزرگ صنعتی و عمرانی به ویژه نیروی انسانی ماهر و مدیر از شروط اصلی برای رسیدن به این امر مهم می باشد. امروز توان مدیریتی ، مدیران کار آمد ، عنصری شناخته شده و اساسی در طراحی و هدایت سیستمها می باشند در واقع اعمال صحیح مدیریت تاثیری مستقیم در بهبود روشها ، تقلیل هزینه ها ، افزایش بازدهی ، رشد کمی و کیفی و کاهش زمان اجرای طرحها و برنامه ها دارد. عنصر مدیریت همواره در ارتباط مستقیم با تجربه بوده و در طول تاریخ نقش فزاینده آن در ارتقاء توان علمی و عملی جوامع بشری مشهود می باشد.
تعاریف :
سازمان مدیریت و برنامه ریزی : این سازمان زیر نظر معاون ریاست جمهوری اداره میشود و وظایف اصلی آن عبارتند از: 1 -تنظیم سیاستهای توسعه سیاسی و اقتصادی و اجتماعی کشور برای ارائه به دولت جمهوری اسلامی 2 -تنظیم برنامه های اجرایی بلند، میان و کوتاه مدت برای نیل به سیاستهای فوق و تقدیم به دولت 3 -تنظیم و پیشنهاد بودجه ای بر اساس برنامه های فوق به دولت 4 -مبادله موافقتنامه با دستگاههای اجرائی و تخصیص اعتبارات بخشهای مختلف در طول اجرای برنامه ها و در قالب مصوبات مجلس شورای اسلامی 5 -رتبه بندی مشاورین و پیمانکاران و نظارت بر کار آنها 6 -تنظیم روابط بین کارفرما، مشاور و پیمانکار با تصویب و ابلاغ آئین نامه ها 7 -تنظیم فهرست بهای عملیات ساختمانی در هر سال و تعیین ضرایب تعدیل و... 8 -سایر برنامه ها و امور مربوطه به امور اداری و استخدامی و نیروی انسانی دولت جمهوری اسلامی ایران
برنامه عمرانی : منظور از برنامه عمرانی، برنامه ای است جامع حاوی هدفها، سیاستها، میزان اعتباراتی که برای تامین تمام یا قسمتی از یک نوع نیاز اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی در قالب برنامههای میان مدت تدوین شده و مشتمل بر یک یا چند طرح عمرانی باشد.
طرح عمرانی : طرح عمرانی مجموعه عملیات و خدمات مشخصی است که بر اساس مطالعات توجیهی فنی و اقتصادی و اجتماعی، در یک موقعیت جغرافیایی معلوم و در یک دوره زمانی از قبل تعیین شده، با اعتبار معین، برای اجرای یک قسمت مشخص از فعالیتهای یک بخش اقتصادی در قالب برنامه عمرانی، به مرحله اجرا در آید. مثل طرح راه آهن بافق - بندرعباس در برنامه راهسازی و یا نیروگاه ورامین در برنامه تامین انرژی اصطلاحاً طرحهای زیربنایی و تولیدی، از قبیل سدها، شبکه آبیاری و تاسیسات کشاورزی، راهها، بنادر، صنایع بزرگ خاص و ساختمانهای مختلف و... را طرحهای عمرانی مینامند
در حال حاضر طرحهای عمرانی به دو دسته عمده تقسیم میگردند: 1 -طرحهای عمرانی ملی 2 -طرحهای عمرانی استانی
طرحهای عمرانی ملی مستقیماً توسط وزارتخانه ها و یا سازمانهای مرکزی برنامه ریزی شده و کلیه مراحل طراحی و ساخت آن پیگیری میگردد. معمولاً طرحهای خیلی بزرگ که از توان اجرایی یک استان بزرگتر است به صورت ملی برنامه ریزی و اجرا میگردد. بودجه و اعتبار این طرحها بنام اعتبار ملی نامیده میشود. طرحهای استانی توسط شورای برنامه ریزی استان و در قالب بودجه استانی تنظیم میگردد. معمولاً طرحهای عمرانی استانی با ظرفیت و توان اجرایی استان تناسب دارد. اعتبارات این طرحها، از محل اعتبارات استانی تامین میگردد / پروژه پروژه مجموعه عملیات، خدمات طراحی و ساخت تمام یا قسمتی از یک طرح عمرانی است که به صورت واحدی مستقل یا قابل بهره برداری، از آن طرح تفکیک میگردد و از نظر زیر ساخت در قالب یک یا چند قرارداد به مرحله اجرا گذاشته میشود.
دستگاه اجرایی هر سازمان اعم از اداره، اداره کل، وزارتخانه و یا سازمان، که اعتباراتی را از طریق بودجه کل کشور برای اجرای طرحهای عمرانی دریافت و مسئولیت اجرای آن را بر عهده دارد دستگاه اجرایی نامیده میشود.
مهندسین مشاور Engineers Consultant : مجموعهای حقیقی یا حقوقی به صورت موسسهای دولتی، تعاونی، خصوصی یا خارجی که کار مطالعه، طراحی و نظارت یک طرح یا پروژه عمرانی را با عقد قرارداد از طرف دستگاه اجرائی به عهده میگیرد مشاور نامیده میشود.
پیمانکار Contractor : مجموعه حقیقی یا حقوقی که با عقد موافقتنامه مسئولیت تهیه، حمل و نصب و اجرای یک عملیات عمرانی را به عهده میگیرد پیمانکار نامیده میشود. پیمانکار عمومی پیمانکاری است که برای ساخت پروژه با کارفرما قرارداد دارد و مسـئولیت کامـل انجـام و تکمیل کار را به عهده میگیرد. در عین حال این اختیار را دارد کـه اجـرای قسـمتهائی از پروژه را به پیمانکاران جزء تفویض نماید. پیمانکار عمومی مسـئولیت اجـراء، سرپرسـتی و هماهنگی کل بخشهای اجرایی را به عهده دارد. بسـیاری از پیمانکـاران عمـومی اجـازه انجام کارهای تخصصی را ندارند و باید پیمانکاران متخصص را برای چنین کارهایی مانند برق کاری و لوله کشی و... استخدام نمایند.
پیمانکاران جزء Contractor - Sub : پیمانکاری در رشته و تخصص خاص میباشد که برای یک پیمانکار عمومی کار میکند.
کنسرسیوم Consortium: گروهی از اشخاص یا شرکتها که به منظور انجام یک پروژه یا فعالیت شکل گرفتـه اسـت که انجام آن فعالیت یا پروژه بالاتر از تواناییهای هر کـدام از اعضـاء بـه صـورت منفـرد میباشد.
کارفرما Employer : دستگاهی که به نمایندگی از دستگاه اجرایی نسبت به عقد قرارداد با مشاور و پیمانکار اقدام و تمام مراحل اجرایی را تا اتمام کار پیگیری مینماید ؛ کارفرما نامیده میشود.
بخشنامه Circular : بخشنامه به دستورالعملهایی اطلاق میشود که از طرف سازمان مدیریت و برنامه ریزی جهت تنظیم رابطه کارفرما با پیمانکار یا مشاور و یا برای تفسیر مفاد قرارداد، شرایط عمومی پیمان و شرح مقادیر صورت وضعیت و میزان تعدیل صادر میگردد که حسب مورد برای طرفین لازم الاجرا است. مدیران عمرانی میباید همواره از آخرین بخشنامه های صادره از طرف سازمان مدیریت و برنامهریزی مطلع باشند.
موافقتنامه Agreement : قراردادی که بین کارفرما از یک طرف و مشاور یا پیمانکار از طرف دیگر منعقد میگردد 1 اصطلاحاً موافقتنامه نامیده میشود .
General Conditions of Contract : شرایط عمومی پیمان مبین روابط کارفرما و پیمانکار و حدود تعهدات و اختیارات آنها میباشد. اگرچه این شرایط حدود سی سال پیش تهیه گردیده و میبایستی برای وضعیت ، جدید مجدداً تنظیم گردد لیکن مبنای خوبی برای تنظیم روابط کارفرما و پیمانکار است. کارفرما و پیمانکار باید دقیقاً به مفاد شرایط عمومی پیمان احاطه داشته باشند .
List of Prices : فهرست بهاء همه ساله توسط سازمان مدیریت و برنامه ریزی و بر اساس تحولات اقتصادی تهیه شده و حاوی جزئیات اجرای انواع کارهای ساختمانی و عمرانی به همراه قیمت و هزینه انجام آن و قیمت مصالح می باشد. این قیمتها بر اساس تجزیه و تحلیل مواد و مصالح مورد نیاز و همچنین نیروی انسانی و سایر ابزار لازم تنظیم شده است. هر یک از اقلام مندرج در این فهرست، اصطلاحاً آیتم نامیده میشود. برای طرحهای خاص عمرانی که دارای ویژگی بخصوصی هستند فهرست بهاء خاص تنظیم میگردد. فهرست بهاء ؛ مبنای مناسبی برای برآورد کار و عقد قرارداد میباشد. فهرست پایه، در واقع بیانگر قیمتهای پایه در سال بخصوصی بوده و اساس برآورد عملیات اجرایی قرار می گیرد.
صورت وضعیت Statement Provisional : مقدار کارکرد هر دوره یک ماهه پیمانکار یا مشاور است که در فرمهای مخصوص درج و به تائید کارفرما و یا دستگاه نظارت رسیده و جهت دریافت وجه به کارفرما تحویل میگردد. مبلغ صورت وضعیت در صورت تائید پس از کسر کسورات قانونی در وجه پیمانکار یا نماینده تام الاختیار او پرداخت میگردد.
دستگاه نظارت : فرد یا گروه حقیقی یا حقوقی که از طرف کارفرما برای نظارت بر حسن اجرای عملیات انتخاب و به پیمانکار معرفی میگردد به دستگاه نظارت معروف است. عمل نظارت معمولاً در دو بخش مقیم یا کارگاهی و نظارت عالی انجام میشود. نظارت مقیم: عبارت از عوامل نظارتی اعم از کارشناس ارشد، کارشناس و کاردانی است که در محل کار به صورت دائم حضور داشته و اجرای عملیات را پیگیری و مورد ارزیابی قرار میدهد. از وظایف نظارت مقیم تهیه صورت وضعیت در معیت نماینده پیمانکار و تائید کار انجام شده از نظر کمی و کیفی، درخواست صدور دستور کار، درخواست تهیه جزئیات اجرایی و تنظیم صورت مجلس انجام کار میباشد. مهندس مشاور: مسئولیت تهیه جزئیات اجرایی و در صورت لزوم انجام تغییرات لازم در نقشه های اجرایی و ابلاغ آنها، تنظیم دستور کارها و اجرای آن، برقراری رابطه پیمانکار و کارفرما، تائید نهایی صورت وضعیت و اعلام به کارفرما برای پرداخت، صحت کیفیت فنی مصالح به کار رفته و در نهایت صحت انجام عملیات را برعهدهدارد. کارفرما میتواند مستقیماً نسبت به انجام نظارت بر کار اقدام نماید. بر اساس مواد شرایط عمومی پیمان عدم حضور ناظر، نافی مسئولیتهای پیمانکار در صحت و حسن اجرای کار بر اساس دفترچه مشخصات فنی نمی باشد. مجری طرح منظور از مجری طرح مقامیاست دولتی که با حکم وزیر یا بالاترین مقام دستگاه اجرایی منصوب و عهدهدار وظایف دستگاه اجرایی، در محدوده طرحهایی که اجرای آنها به وی محول گردیده میباشد. مدیر طرح کارشناسی است که با حکم مجری طرح منصوب و عهده دار ایجاد هماهنگی بین پروژههای مختلف طرح و عوامل ذیربط در اجرای آنها و حل و فصل مسائل مالی و فنی پروژههای مربوطه میباشد.
مدیر پروژه فردی کارشناس میباشد که از طرف مجری طرح منصوب و عهده دار بازدیدهای مرتب از کارگاه، تهیه گزارشهای مورد نیاز مجری طرح و همچنین نظارت فنی بر اجرای کار میباشد. وظایف مجری طرح، مدیر طرح، مدیر پروژه و موقعیت سازمانی آنها تابع تشکیلات سازمانی دستگاه اجرایی ذیربط خواهد بود. در مواردی که حجم طرحهای عمرانی مربوط به یک مجری کم باشد مجری طرح میتواند وظایف مدیر طرح و مدیر پروژه را به عهده یک نفر بگذارد و بر عکس در مواردی که حجم و طبیعت کاری طرح عمرانی ایجاب نماید، از چند مدیر پروژه که تحت نظر یک مدیر طرح انجام وظیفه مینمایند استفاده میگردد. در مورد طرحهای عمرانی که پروژه های آن در استانهای مختلف اجرا میگردد، دستگاه اجرایی میتواند به تشخیص خود از یک یا چند مجری طرح استفاده نماید. کار منظور از کار، موضوع یک قرارداد ساخت میباشد که برای اجرای تمام یا بخشی از عملیات مرحله ساخت یک پروژه منعقد میگردد. قسمت کار منظور از قسمت کار، یک واحد یا ساختمان مستقل از یک کار میباشد مانند ساختمان اصلی، ساختمان نگهبانی، محوطه سازی و غیره بخش کار منظور از بخش کار، یک رشته عملیات اجرایی است که در یک حرفه و تخصص معین اجرا میشود مانند عملیات ساختمانی، تاسیسات مکانیکی و تاسیسات برقی. در تشکیلات سازمانی مهندسین مشاور و همچنین تشکیلات پیمانکاری نیز بر حسب نیاز ممکن است فردی کارشناس با عنوان مدیر پروژه عهده دار وظایف مدیریتی و یا اجرائی باشد. جزء کار منظور از جزء کار، یک واحد معین و فیزیکی از یک بخش از کار مانند پی، ستون، پنجره و غیره میباشد. اقلام کار هر قلم کار، یک فعالیت معین از یک جزء یا یک بخش از کار است که کل کار به منظور تسهیل برآورد مصالح و هزینه، به آن اقلام تقسیم میگردد مانند گچکاری، بتن ریزی، قالب بندی و غیره قیمت پایه کار منظور از قیمت پایه کار قیمتی است که با توجه به مقادیر اقلام کار و قیمتهای واحد فهرست بهای پایه بدون اعمال ضرایب قیمت به دست میآید. ضرایب قیمت ضرایب قیمت ضرایبی است که به منظور تامین هزینههای بالاسری و ایجاد تناسب بین قیمت پایه کار با شرایط محل اجرا، حجم، نوع، مشخصات فنی و ساختمانی کار و جبران تورم قیمت در دوران اجرای کار و تطبیق قیمتها در زمان شروع کار با قیمتهای تاریخ مبداء فهرست بهای پایه تعیین و جهت به دست آوردن قیمت مبنا در برآورد قیمت اعمال میگردد.
قیمت مبنا : قیمتی است که از حاصل ضرب قیمت پایه در ضرایب قیمتی که بسته به مورد و شرایط به کار تعلق میگیرد حاصل میشود. ضریب موافقتنامه ضریب موافقتنامه درصد تخفیف یا اضافه ای است که بر اساس پیشنهاد شرکت سازنده یا پیمانکار برنده کار به قیمت مبنا اعمال میگردد. مبلغ موافقتنامه مبلغ موافقتنامه مبلغی است که از اعمال ضریب قرارداد در قیمت مبنا حاصل شده و قرارداد ساخت با آن مبلغ منعقد میگردد.
تعدیل قیمت (Adjustment Price : با توجه به رشته خاص هر کار عمرانی و همچنین تورم، تحولات اقتصادی و غیره، سازمان مدیریت و برنامه ریزی برای هر رشته و فصل کار عمرانی در هر دوره سه ماهه شاخصی را به عنوان شاخص تعدیل اعلام میدارد. شاخص تعدیل مبین افزایش قیمت کار انجام شده در آن سه ماهه نسبت به سه ماهه مبنای عقد قرارداد است. سه ماهه مبنای قرارداد معمولاً سه ماههای است که پیشنهاد قیمت قرارداد در آن سه ماهه واقع شده است، لیکن در شرایط اختصاصی و یا موافقتنامه میتوان این سه ماهه را مشخصاً با توافق تعیین و ذکر نمود. مقدار و میزان تعدیل تابع بخشنامههای سازمان مدیریت و برنامه ریزی است. معمولاً به قراردادهایی که مدت اجرای آنها کمتر از یکسال باشد تعدیل تعلق نمیگیرد. مبلغ تعدیل پس از محاسبه در وجه پیمانکار یا نماینده تام الاختیار او پرداخت میگردد.
عملیات اجرایی : ، کلیه فعالیتهای مورد نیاز برای اجرای کامل یک طرح عمرانی، یک پروژه، یا یک کار است که شامل مراحل طراحی و ساخت میباشد.
طراحی : عبارت است از کلیه مطالعات فنی، اقتصادی، اجتماعی و توجیهی و نیز تهیه نقشه های کلی تفصیلی و نقشههای جزییات مورد نیاز و همچنین تهیه برآورد هزینه
هزینه بالاسری : عمومی این هزینه از نوع هزینه هایی است که نمیتوان آنها را به کار مشخصی مربوط کرد. مانند هزینه های درج شده در زیر: − هزینه دستمزد نیروی انسانی دفتر مرکزی، شامل نیروی انسانی مدیریت شرکت، دفتر فنی، امور اداری و مالی، تدارکات و خدمات. − هزینه بیمه های عمومی و حق بیمه کارکنان دفتر مرکزی (سهم کارفرما)، به انضمام هزینه بیمه بیکاری کارکنان دفتر مرکزی. − هزینه وسایل نقلیه دفتر مرکزی و هزینه های ایاب و ذهاب که توسط کارمندان یا مدیران، با وسایل نقلیه عمومی انجام میشود. − هزینه سرمایه گذاری یا اجاره محل دفتر مرکزی − هزینه نگهداری دفتر مرکزی − هزینه استهلاک وسایل دفتری دفتر مرکزی هزینه آب، برق، و سوخت دفتر مرکزی − هزینه مخابرات و پست دفتر مرکزی − هزینه پذیرایی و آبدارخانه دفتر مرکزی − هزینه لوازم التحریر و ملزومات دفتر مرکزی − هزینه فتوکپی و چاپ نقشه در دفتر مرکزی − هزینه تهیه اسناد، برای شرکت در مناقصه ها − هزینه ضمانت نامه شرکت در مناقصه ها −
هزینه های متفرقه، شامل هزینه های حقوقی و قضایی، نشریات، عضویت در مجامع و مانند آنها − هزینه عوارض شهرداری برای دفتر مرکزی − هزینه سرمایه گذاری یا اجاره و هزینه های نگهداری و بهره برداری از انبار مرکزی 2 -هزینه بالاسری کار این هزینه، از نوع هزینه هایی است که میتوان آن را به کار مشخصی مربوط کرد، مانند هزینه های درج شده در زیر: الف- هزینه های سرمایه گذاری: − هزینه تنخواه در گردش پیمانکار، با توجه به وجوه پیش پرداخت که نزد پیمانکار است. − هزینه ناشی از وجوه نقدی آن قسمت از حسن انجام کار که نزد کارفرما می باشد. ب- هزینه های ضمانت نامه ها: − هزینه ضمانت نامه انجام تعهدات − هزینه ضمانت نامه پیش پرداخت − هزینه ضمانت نامه وجوه حسن اجرای کار. ج- هزینه مالیات د- هزینه صندوق کارآموزی ه- سود پیمانکار و- هزینههای مستمر کارگاه: − هزینه دستمزد نیروی انسانی سرپرست عمومی کارگاه، دفتر فنی، اداری، مالی و تدارکات، کمپ و کانتین و خدمات. همچنین هزینه دستمزد سایر عوامل کارگاه که در قیمت ردیفهای فهرست بهاء و هزینه تجهیز و برچیدن کارگاه منظور نشده است. − هزینه نیروی انسانی خدماتی که در اختیار کارفرما و مهندس مشاور برای بازرسی و آزمایش مصالح قرار میگیرد. هزینه سفر مدیران و کارکنان دفتر مرکزی، به کارگاه و سایر نقاط برای کار مربوطه − هزینه تهیه نسخه های اضافی اسناد و مدارک پیمان − هزینه پذیرایی کارگاه − هزینه پست، سفر مسئولان کارگاه و هزینه های متفرقه − هزینه تامین وسیله نقلیه برای تدارکات کارگاه − هزینه فتوکپی، چاپ، لوازم التحریر و ملزومات ز- هزینه های تهیه مدارک فنی و تحویل کار − هزینه های تهیه عکس و فیلم − هزینه تهیه نقشه های کارگاهی Drawings Shop هزینه تهیه نقشه کارهای اجراشده Drawings Built As هزینه های برنامه ریزی و کنترل پروژه − هزینههای نگهداری عملیات انجام شده تا زمان تحویل موقت − هزینه های مربوط به امور تحویل موقت و تحویل قطعی